Η μακαριστή Ομολογήτρια και Διδασκάλισα του Γένους ΑΘΗΝΆ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΥ (+1990)
.. Εκείνο το πρωινό έφθασαν οι εργάτες έξω από την εκκλησία και ετοίμασαν τις σκάλες.
Η διαταγή από τον σύντροφο Εμβέρ Χότζα ήταν σαφέστατη.
Μιας και επισήμως κάθε θρησκεία εξοβελιζόταν από το κράτος της Αλβανίας, οι ναοί δεν είχαν λόγο ύπαρξης. Κάθε εκκλησία μπορούσε να μετατραπεί σε κάτι “χρήσιμο”: κινηματογράφο, τυροκομείο, στάβλο, ελαιοτριβείο.
Οτιδήποτε δηλαδή εξυπηρετούσε τον άνθρωπο, του οποίου τον ορισμό είχε δώσει ο …μέγας φιλόσοφος σύντροφος Εμβέρ : ” Άνθρωπος είναι το ζώο, που μπορεί να κατασκευάζει εργαλεία”.
Οι εργάτες ανέβηκαν στις σκαλωσιές και άρχισαν να βγάζουν ένα ένα τα κεραμίδια των Αγίων Θεοδώρων.
Τα πέταγαν κάτω, στο μικρό προαύλιο.
Σιγά σιγά δημιουργήθηκε μια στίβα από αυτά, τα περισσότερα σπασμένα από το πέταγμα.
Το μεσημέρι οι εργάτες είχαν τελειώσει.
Καταϊδρωμένοι, κατέβηκαν από τις σκάλες και μάζεψαν τα εργαλεία τους.
Θα ερχόντουσαν ξανά αύριο, να τελειώσουν το γκρέμισμα.
***
Σε ένα μικρό δωματιάκι, ένα επί δύο, το οποίο βρισκόταν κολλητά στο ιερό του ναού, ζούσε η κυρία Αθηνά Αγγελοπούλου, γεννηθείσα το 1900 περίπου στην Κέρκυρα.
Η κυρία Αθηνά είχε διατελέσει δασκάλα στο ελληνικό σχολείο των Δρυμάδων και πλέον εργαζόταν στο νοσοκομείο Αυλώνας. Ήταν ουσιαστικά ο φύλακας-άγγελος της εκκλησίας και στο δωμάτιό της φύλαγε την μεγάλη εικόνα των Αγίων Θεοδώρων, ενώπιον της οποίας φώτιζε ακοίμητο το καντηλάκι.
Παρά την απόφαση για μετατροπή του ναού των Αγίων Θεοδώρων σε πυροσβεστικό σταθμό.εκείνη δεν ήθελε να φύγει από το δωματιάκι (και πού αλλού να πάει), ελπίζοντας σε ένα θαύμα.
Και το θαύμα έγινε…!
Την επόμενη ημέρα, όταν οι εργάτες ήλθαν να συνεχίσουν το έργο τους, βρήκαν τα κεραμίδια πίσω στη θέση τους, στην στέγη, ακέραια και κολλημένα. Και μη σκεφτεί κανείς ότι μπορούσε η κυρία Αθηνά, να ανέβει, μέσα σε ένα βράδυ, στη στέγη και να ξανατοποθετήσει στη θέση τους τα εκατοντάδες σπασμένα κεραμίδια, που χρειάστηκαν τόσοι άνδρες όλη την ημέρα για να τα ξεκολλήσουν! Ολοφάνερα επρόκειτο για θαύμα.
Επειδή όμως ο νους του ανθρώπου που βρίσκεται μακριά από τον Θεό είναι επιρρεπής στο να εφευρίσκει δικαιολογίες, κάποια από αυτές σίγουρα βρέθηκε για να δικαιολογήσει το απίστευτο αυτό γεγονός. Οι εργάτες επανέλαβαν ακριβώς ό,τι και την προηγούμενη ημέρα.
Έλα όμως που το επόμενο πρωί τα κεραμίδια ήταν πάλι στη θέση τους !
Όταν και την τρίτη ημέρα επαναλήφθηκε το σημείο, ο ναός απλά σφραγίστηκε, για να μη μπαίνει κόσμος μέσα και προσεύχεται, οι εργάτες έφυγαν και ο πυροσβεστικός σταθμός έγινε σε άλλο σημείο…
Η κυρία Αθηνά δεν ήταν παντρεμένη και έζησε εν παρθενία όλη της την ζωή. Την επισκέπτονταν πολλοί χριστιανοί της περιοχής, με χίλιες προφυλάξεις, και ζητούσαν τις συμβουλές της, αλλά και τις προσευχές της ( μαρτυρούνται και αρκετά θαύματα ). Καθόταν ολομόναχη στο δωματιάκι της, μπροστά στο καντηλάκι της και ολημερίς προσευχόταν. Ιερέας δεν υπήρχε.
Μια μέρα, ήρθε κάποια κυρία που δούλευε σε ένα ελαιοτριβείο και της έφερε ένα μπουκάλι λάδι, για να ανάβει το καντήλι.Με το λάδι όμως αυτό, αν και φαινόταν γνήσιο και καλό, το καντήλι δεν άναβε !
Όταν η γυναίκα αυτή ξανάρθε η κυρία Αθηνά της είπε:
-” Το λάδι που μου είχες φέρει, το αγόρασες ή το έκλεψες ; “.
Η γυναίκα κατέβασε το κεφάλι:
-” Πώς το κατάλαβες ; “, ψέλλισε.
Η κυρία Αθηνά έζησε δεκάδες χρόνια χωρίς εκκλησιασμό, αλλά σε όλους έλεγε ότι θα ανοίξουν ξανά οι εκκλησίες, χωρίς φυσικά να γίνεται πιστευτή.
***
Στα ογδόντα πέντε της χρόνια περίπου της συνέβη το εξής θαυμαστό γεγονός. Κουρασμένη όπως καθόταν στο μικρό ντιβανάκι της , άκουσε βηματισμούς αλόγων από έξω.
Ξαφνικά άνοιξε η πόρτα του δωματίου και εμφανίστηκε ο Άγιος Σπυρίδωνας, ο πλέον αγαπητός άγιος των Βορειοηπειρωτών.
– Τί θέλεις, Άγιέ μου, του είπε η κυρία Αθηνά με φυσική απλότητα.
– Ήρθα να σε πάρω, της απάντησε ο Άγιος χαμογελώντας.
– Σε παρακαλώ άφησε με λίγο ακόμη.
– Εντάξει, της είπε ο Άγιος, θα σε αφήσω, αλλά θα σου δείξω που θα σε πάω όταν ξανάρθω.
Και της εμφάνισε σαν εικόνα ένα υπέροχο παλάτι μέσα στην θάλασσα…
Βγαίνοντας ο Άγιος Σπυρίδωνας από το δωμάτιό της, η κυρία Αθηνά πλησίασε στο μικρό παραθυράκι και είδε τα άλογα να υψώνονται στον αέρα !
Η κυρία Αθηνά βγήκε έξω , όπου υπήρχαν μάλιστα αρκετοί περαστικοί ( που δεν έβλεπαν φυσικά τίποτα ), σήκωσε ψηλά το κεφάλι της και είδε τον Άγιο και τα άλογα, που κάλπαζαν προς τον ουρανό , να περνούν μέσα από μία ουράνια πύλη, η οποία έκλεισε πίσω τους…!
Η κυρία Αθηνά κοιμήθηκε το 1990, αφού πρόλαβε και είδε στην Αλβανία το άνοιγμα των εκκλησιών, που είχε προείπει. Ο Θεός να την αναπαύσει και να είναι αιωνία της η μνήμη !
(Βασισμένο σε μαρτυρίες Ορθοδόξων της Αυλώνας)
Νικόλαος ΜάννηςΤΗΝ ΕΥΧΉ ΤΗΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΠΡΕΣΒΕΊΕΣ ΤΗΣ ΝΑ ΈΧΟΥΜΕ.ΑΜΗΝ
Σε αγαπώ γιατί σε έχω ανάγκη ή σε αγαπώ διότι θέλω να σου προσφέρω κάτι που έχω. ( Τώρα κάποιος λεει ότι αγάπη είναι κάτι που δεν έχω και θέλω να το δώσω σε κάποιον που δεν το θέλει... Κακίες, έστω...).
Η αγάπη του Θεού λέει ο C.S. Lewis είναι το δεύτερο είδος. Αγάπη προσφοράς.
Η αγάπη ανάγκης είναι ανθρώπινη. Δεν πρέπει να υποτιμάται. Είμαστε όλοι αναγκεμένοι, γεμάτοι ελλείψεις.
Το να ζητάμε να αγαπηθούμε μόνο είναι άθλιο. Το να αγαπάμε και (να θέλουμε, όχι να απαιτούμε) να αγαπιόμαστε ανθρώπινο και πολύ όμορφο.
Το να αγαπάμε χωρίς να περιμένουμε ανταπόδοση είναι θεϊκό. Ό,τι μπορεί ο καθένας.
Ωστόσο όλες οι αγάπες δεν είναι ίδιες. Άλλο η φυσική αγάπη, άλλο η θεϊκή.
Αλλά υπό προϋποθέσεις η φυσική αγάπη μπορεί να γίνει θεϊκή. Για δυνατούς παίκτες.
Όταν σπάνια εξομολογούμαστε πνιγόμαστε περισσότερο στις αμαρτίες , και οι Άγγελοι φεύγουν από εμάς , γιατί από μας έρχεται μια δυσωδία . Όταν εξομολογηθούμε και κοινωνούσαμε από ειλικρινή καρδιά , η ψυχή μας καθαρίστηκε …»
Γίνεται αληθινή πνευματική μάχη με τον Αντίχριστο, και αυτός που έχει όραση κερδίζει μέσα σε αυτήν. Όλοι νομίζουν ότι αυτοί που απορρίπτουν όλα αυτά είναι τυφλοί, αλλά συμβαίνει το αντίθετο…
Όσο πιο κοντά στο τέλος, τόσο πιο εύκολο είναι να σωθείς, γιατί μια απόρριψη κάθε τι σατανικού είναι ήδη σωτηρία…
II. Το «παράδειγμα» στο έργο του Φλωρόφσκυ: Αντι-δυτική πολεμική και Χριστιανικός Ελληνισμός (συνέχεια)
Η χριστιανική Αποκάλυψη, επομένως, είναι ιστορική και προϋποθέτει συγκεκριμένα γεγονότα από τα οποία δεν μπορεί να αποσπαστεί ούτε μπορεί να ερμηνευθεί μακριά από αυτά. Ένα τέτοιο γεγονός είναι η γλώσσα της Γραφής, στην οποία παραδόθηκε η Αποκάλυψη αυτή. Η ελληνική γλώσσα, για τον Φλωρόφσκυ, ήταν ιερή στο μέτρο που η Καινή Διαθήκη είχε εκφραστεί μέσω αυτής. Πράγματι, υποστήριζε ότι μόνο η Καινή Διαθήκη στο ελληνικό πρωτότυπο μπορεί να θεωρηθεί «θεόπνευστη» και όχι οι μεταφράσεις της, οι οποίες μπορεί να αλλάξουν και να ερμηνευθούν. Ωστόσο, όλες οι γλώσσες προσλαμβάνουν τη δική τους κοσμοθεωρία, και η ελληνική γλώσσα δεν αποτελεί εν προκειμένω εξαίρεση στο βαθμό που προϋποθέτει ένα δίκτυο ελληνιστικών εννοιών.
Αν εφαρμόσουμε τη λογική αυτή στα ελληνικά κείμενα που περιλαμβάνουν την Καινή Διαθήκη, τότε θα πρέπει να συμπεράνουμε ότι το μήνυμα του Θεού διατυπώθηκε σε ελληνικές κατηγορίες σκέψης. Έτσι , αν κάποιος επιθυμεί να διδαχθεί το μήνυμα τού Θεού «πρέπει να διδαχθεί τις ελληνικές κατηγορίες και όχι μόνο τις ελληνικές λέξεις, γιατί πρέπει πάντα να εκκινεί από ένα συγκεκριμένο προσχέδιο τού μηνύματος αυτού και το προσχέδιο αυτό γράφτηκε στα ελληνικά». Ωστόσο, αν κάποιος πρέπει να βυθιστεί τόσο μέσα στην ελληνική γλώσσα όσο και στο ελληνικό κοσμοείδωλο για να κατανοήσει το Ευαγγέλιο, αυτό ακριβώς συνέβη κατά Θεία πρόνοια και με τους αυθεντικούς ερμηνευτές του Ευαγγελίου, τους Πατέρες96.
Στους δογματικούς τους ορισμούς, μέσα από τη χαρισματική επιλογή συγκεκριμένων « αιωνίων αναντικατάστατων λέξεων », και εμπνευσμένοι από τη χριστιανική ζωή ως « καινή εμπειρία και καινή ζωή » , οι Πατέρες σφυρηλάτησαν μία ιερή αιώνια ( αν και εκλεκτική ) « χριστιανική φιλοσοφία » ή « φιλοσοφία του Αγίου Πνεύματος », η οποία “περικλειόταν ” στη χριστιανική δογματική . Αυτή η « αληθής φιλοσοφία » είναι ένα « σύστημα θρησκευτικής φιλοσοφίας και μία φιλοσοφία της Αποκάλυψης » , όπου η Αποκάλυψη ξεδιπλώνεται μέσα στην ανθρώπινη σκέψη , δημιουργώντας ένα ολόκληρο σύστημα « ομολογίας πίστης »97.
O Φλωρόφσκυ υποστηρίζει ότι οι Πατέρες δεν υιοθέτησαν κάποια συγκεκριμένη φιλοσοφική παράδοση, αλλά ότι «επιχείρησαν μια νέα φιλοσοφική σύνθεση στη βάση της Αποκάλυψης », συνδέοντας το « Θείο μήνυμα », που έπρεπε να μεταφέρουν, με τις « προσδοκίες του ελληνικού πνεύματος ». Επομένως , εδώ η φιλοσοφία κατανοείται ως « απλώς η κλήση του ανθρώπινου νου να συλλάβει την απόλυτη Αλήθεια που αποκαλύπτεται και ολοκληρώνεται πλέον στον ένσαρκο Λόγο » 98 . Πάνω από όλα, διακρίνει κανείς αυτό το φιλοσοφικό δράμα στις ακολουθίες της Εκκλησίας , ειδικά από την Μ. Σαρακοστή μέχρι την Πεντηκοστή , όπου βλέπουμε τον « κοινό νου της λατρεύουσας Εκκλησίας . Ο καλύτερος τρόπος για να μυηθεί κανείς στο Πνεύμα των Πατέρων είναι η συμμετοχή του στις ιερές ακολουθίες της Ορθόδοξης Εκκλησίας 99.
Ο Bulgakov, αντίθετα, πίστευε ότι τα δόγματα είναι αλήθειες θρησκευτικής αποκάλυψης με μεταφυσικό περιεχόμενο. Εκφράστηκαν με διαφορετικό τρόπο , αναλόγως με τη γλώσσα της φιλοσοφίας της εποχής τους , είτε αυτή ήταν η ελληνική φιλοσοφία που χρησιμοποιήθηκε από τους Πατέρες είτε η δική μας σύγχρονη φιλοσοφία 100. Αντιδρώντας σε μία τέτοια προσέγγιση, ο Φλωρόφσκυ υποστήριξε ότι ήταν τελείως αθέμιτο το να διατυπωθεί η χριστιανική διδασκαλία σε οποιαδήποτε άλλη φιλοσοφία έκτος από εκείνη που σφυρηλατήθηκε από τους Πατέρες . Ο Χριστιανισμός είναι «εκ φύσεως ιστορία» και δεν υφίσταται κάποιο αφηρημένο γενικό χριστιανικό μήνυμα, το οποίο μπορεί να αποσπαστεί από την ιστορική συνάφειά του. Παρομοίως δεν υφίσταται κάποια αιώνια αλήθεια « που θα μπορούσε να διατυπωθεί σε κάποιες υπέρ-ιστορικές προτάσεις » 101.
Η φιλοσοφία που χρησιμοποίησαν οι Πατέρες για να εκφράσουν το χριστιανικό δόγμα ήταν πράγματι μοναδική και διέφερε εξαιρετικά από τον Αριστοτέλη και τον Πλάτωνα στο ότι οι μορφές της ελληνικής σκέψης αυτών των στοχαστών είχαν βαπτιστεί και στη συνέχεια είχαν εκ νέου προσανατολιστεί προς χριστιανικούς σκοπούς . Ήταν εντελώς παράλογο να επιχειρηθεί η επανερμηνεία του « παραδοσιακού δόγματος με όρους κατηγοριών μίας νέας φιλοσοφίας , οποιαδήποτε και αν είναι η φιλοσοφία αυτή »102, καθώς το δόγμα αυτό ήταν σχεδόν αδύνατο να διαχωριστεί από την αναγεννημένη ελληνική φιλοσοφία στην οποία και διατυπώθηκε. Η χριστιανική φιλοσοφία των Πατέρων συνυπήρχε , επομένως , εξολοκλήρου με την χριστιανική δογματική διδασκαλία και παράδοση και πιο συγκεκριμένα με την Ανατολική Ορθοδοξία , η οποία, ισχυριζόταν, αντιπροσωπεύει την « κοινή κληρονομιά της οικουμενικής Εκκλησίας » τόσο στην Ανατολή όσο και στη Δύση ως « πατερική παράδοση »103.
Μεταξύ των πολλών κινδύνων που ο Bulgakov είχε από πολύ νωρίς διαγνώσει , ήταν ο πειρασμός να εκλαμβάνονται οι Πατέρες , κατά τρόπο αθέμιτο και ανιστορικό , ως « δογματικά αλάθητοι », ως « κείμενα δίχως σφάλματα », εξομαλύνοντας και εναρμονίζοντας τους διαφορετικούς πατερικούς συγγραφείς , όπως κάνει το Ταλμούδ με τους διαφορετικούς ραβίνους (« μία ραβινική προσέγγιση των Πατέρων ως παράδοση »). Παρ’ όλα αυτά , συνεχίζει ο Bulgakov, και στο σημείο αυτό ο Φλωρόφσκυ σίγουρα θα συμφωνούσε μαζί του , « η Ορθόδοξη θεολογία δεν είναι Ταλμούδ και ο πραγματικός σεβασμός προς τους Πατέρες πρέπει να ευλαβείται το πνεύμα και όχι το γράμμα . Τα γραπτά των Αγίων Πατέρων πρέπει να κατέχουν αυθεντία που καθοδηγεί , αλλά ταυτόχρονα πρέπει να εφαρμόζεται με διάκριση »104.
Σύμφωνα με τον Φλωρόφσκυ, κατά τη διάρκεια των πρώτων αιώνων, όταν η Χριστιανοσύνη δεν είχε ακόμη διαιρεθεί, ήταν ενωμένη σε μία κοινή θεολογία «υπό την αδιαμφισβήτητη καθοδήγηση των Ελλήνων Πατέρων και διδασκάλων». Η δυτική θεολογία ως τον Αυγουστίνο, υποστηρίζει ο Φλωρόφσκυ, ήταν «κατά βάση ελληνική, έστω και με λατινικό ένδυμα»105. Με άλλα λόγια -εδώ πρόκειται για έναν ισχυρισμό που προκαλεί απορία- αυτό που είναι φαινομενικά ιδιαίτερο στην Ανατολή, στο βαθμό πού ενσαρκώνει τον ελληνικό/ελληνιστικό πολιτισμό της Ανατολικής Αυτοκρατορίας, είναι ουσιαστικά η παγκόσμια παράδοση της λατινικής Δύσης, έτσι ώστε να μπορούμε να πούμε ότι η ανατολική Ορθοδοξία είναι η ορθοδοξία Ανατολής και Δύσης. Αυτό φαίνεται να σημαίνει ότι δεν υπάρχει ανεξάρτητη λατινική δυτική παράδοση.
Η κοινή ελληνική παράδοση « υποβαθμίστηκε ή άποδυναμώθηκε »106 στη Δύση κατά τον Μεσαίωνα : « και ύστερα έρχεται η καταστροφή στη Δύση . Πρόκειται για μία γενική έκλειψη και πολιτισμική παρακμή στη Δύση , αμέσως μετά τον Αυγουστίνο. Η ελληνική γλώσσα ξεχάστηκε σχεδόν εντελώς , ακόμη και από τους λόγιους »107. Ο χριστιανικός Ελληνισμός των Πατέρων έγινε στη Δύση απλή « ιστορική ανάμνηση »108, στο βαθμό που η δυτική Χριστιανοσύνη είχε απολέσει το όραμα των Πατέρων, ενώ ακόμη και η Ανατολή διερχόταν από μία « αφύσικη “ψευδομόρφωση”» της Ορθόδοξης θεολογίας, η οποία ξεκίνησε με την ελληνική διασπορά στη Δύση, η οποία « εκτέθηκε σε κάθε νεωτερισμό του δυτικού κόσμου »109 . ” Αν και η δυτική θεολογία έχει πλέον διαφορετικό “όραμα” από αυτό της Ορθοδοξίας110, και ανεξάρτητα από το γεγονός ότι υπήρξε ένας εκτεταμμένος ( αλλά τελικά επιφανειακός ) εκδυτικισμός της παραδοσιακής ορθόδοξης διδασκαλίας , η διδασκαλία των Πατέρων παραμένει ζωντανή στην Ανατολή μέχρι σήμερα, καθώς αυτή μιλά το γλωσσικό ιδίωμα των Πατέρων , μιλά ακόμη την έλληνο – πατερική γλώσσα , ως τη « ζώσα παράδοση… ( η οποία ) δίνει στην Ανατολή την Χριστιανική της ταυτότητα »111.
Εδώ εντοπίζεται μία αμφισημία . Ο Φλωρόφσκυ δεν είναι πάντοτε συνεπής σχετικά με το πως αντιλαμβάνεται τον χριστιανικό Ελληνισμό. Σε αρκετές περιπτώσεις 112 ( όπως, για παράδειγμα, το 1948 ) θα αναφέρει ότι « ο χριστιανικός Ελληνισμός δεν υπήρξε ποτέ ένα αποκλειστικά ανατολικό φαινόμενο . Οι Πατέρες ήταν διδάσκαλοι της Παγκόσμιας Εκκλησίας και όχι μόνο της ανατολικής ». Στο ίδιο απόσπασμα προσμετρά ως ελληνιστικό οτιδήποτε από τον Αυγουστίνο και τον Ιερώνυμο ως τον Γρηγόριο Νύσσης και τον Χρυσόστομο, και από τον Θωμισμό ως τους θεολόγους του Καρόλου113 και τους Τρακταριανούς114. Πιο συχνά όμως δείχνει να υπάγει όλη τη χριστιανική παράδοση, το χρι-στιανικό Ελληνισμό, στους ανατολικούς Πατέρες, οι οποίοι κατανοούνται αποκλειστικά ως Έλληνες.
Σε αρκετά ύστερο στάδιο , το 1955, εξέφρασε την ιδιαίτερα παράξενη άποψη ότι ή « λατινική Πατρολογία » δεν υπάρχει κατ’ ουσία, καθώς οι διακεκριμένοι συγγραφείς της ήταν όλοι στην πραγματικότητα , αν και σιωπηρά , Έλληνες : «Πρώτα από όλα , εδώ προσφέρω μία από τις “ αιρέσεις ” μου . Πιστεύω ότι η πρώιμη περίοδος της χριστιανικής θεολογίας , η οποία μερικές φορές περιγράφεται ως πατερική , ήταν ξεκάθαρα και βαθύτατα ελληνιστική / ελληνική και ότι δεν υπήρξε ποτέ λατινική Πατρολογία . Ίσως φαίνεται υπερβολικό .
Ωστόσο , και αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό , ποιά ονόματα παρουσιάζονται στην πραγματικότητα ως Λατίνοι Πατέρες; Ο Ιλάριος Πουατιέ κι όμως, οι σύγχρονοι Πατρολόγοι τον κατατάσσουν στην Ανατολή και όχι στη Δύση , γιατ ί, εκτός από τη λατινική γλώσσα , δεν υπήρχε απολύτως τίποτε δυτικό στη σκέψη του • ο Αυγουστίνος ένας Αφρικανός , νεοπλατωνικός , φιλόσοφος . Αυτό δεν είναι αλήθεια διότι δεν υπάρχει τίποτα από την αφρικανική ιδιοσυγκρασία στη νεοπλατωνική φιλοσοφία . Ο Ιερώνυμος με το θαυμάσιο λατινικό ύφος , αλλά η καρδιά του ήταν πάντοτε στην Ανατολή. Ο Αμβρόσιος ναι , ήταν πολύ Λατίνος • δυστυχώς , όλα του τα έργα είναι μεταφορές από τον Φίλωνα, τον Μ. Βασίλειο και κάποιους ακόμα ανατολικούς συγγραφείς. Τί έχει απομείνει πλέον από τη λατινική Πατρολογία ; »115.
Συνεχίζει με τον ίδιο τόνο στη διάλεξή του, λέγοντας ότι η λατινική λατρεία διαμορφώθηκε στη Ρώμη μόλις περί τα τέλη του 4ου αιώνα υπό την πίεση του Αμβροσίου Μεδιολάνων, αφού η λατινική δεν θεωρείτο ιερή γλώσσα όπως η ελληνική.Μάς υπενθυμίζει ότι ο Γρηγόριος Ναζιανζηνός είπε ότι οι Λατίνοι δεν μπορούν να κατανοήσουν το Τριαδικό δόγμα, καθώς η γλώσσα τους είναι πολύ πτωχή, για να εκφράσει κάτι τόσο βαθύ. Η αποσύνθεση του κοινού νου στη Χριστιανοσύνη, όπως υποστηρίζει, προέρχεται από την απώλεια της ελληνικής γλώσσας και σκέψης στη Δύση. Τοποθετεί χρονικά την απώλεια αυτή του κοινού νου στη Δύση, για την οποία πιστεύει ότι ουδέποτε ξεκίνησε στην Ανατολή , από τον 12ο αι. και υποστηρίζει ότι ο καλύτερος τρόπος για να συνοψιστεί είναι ότι η θεολογία του Γρηγορίου Ναζιανζηνού κηρύχθηκε από τον άμβωνα , ενώ οι διατριβές του Ακινάτη διδάχθηκαν στην τάξη.
Ολοκληρώνει αυτή τη γραμμή σκέψης , μιλώντας για την πατερική επανεύρεση ( ressourcement ) στη Δύση : « υπάρχει μία επανανακάλυψη της πατερικής παράδοσης στον δυτικό κόσμο . Εννοώ μία επανανακάλυψη των Ελλήνων Πατέρων » 116.
Ωστόσο, η αμφισημία αυτή εμφανίζεται κι αλλού.
Η ηγεμονική προσέγγιση της πατερικής παράδοσης από τον Φλωρόφσκυ δεν οδήγησε και στην απόρριψη του οικουμενισμού . Πράγματι, ως γνωστόν υπήρξε από τα ιδρυτικά μέλη του Παγκοσμίου Συμβουλίου των Εκκλησιών.
Σε ένα κείμενό του το 1949 ο Φλωρόφσκυ υποστήριξε ότι ο Οικουμενισμός για τούς ορθοδόξους αποτελούσε ένα είδος μη προσηλυτιστικής « ιεραποστολικής δραστηριότητας », όπου η Ορθόδοξη Εκκλησία μαρτυρεί την αλήθεια του Χριστού, καθώς είναι ο φύλακας της αποστολικής πίστης και Παράδοσης στην ολότητα και την πληρότητά της , αποτελώντας έτσι την « μόνη αληθινή Εκκλησία »117. 'Ωστόσο ορισμένα χρόνια αργότερα , γράφει ότι εφόσον η Ορθόδοξη Εκκλησία είναι η Εκκλησία , κάποιος θα μπορούσε να θεωρήσει όλες τις άλλες χριστιανικές ’Εκκλησίες ως « ελλιπείς » , έτσι ώστε « για μένα , χριστιανική επανένωση είναι απλώς η γενική προσχώρηση στην Ορθοδοξία . Δεν έχω καμία ομολογιακή αφοσίωση • η αφοσίωση μου ανήκει εξολοκλήρου στην Una Sancta » 118.
Οι Πατέρες και η Εκκλησία καθαυτή είναι για τον Φλωρόφσκυ, από όποια οπτική γωνία και αν το εξετάσει κανείς, «Έλληνες» και όντως «Ανατολικοί» στο «πνεύμα». Εδώ δεν πρόκειται για την ωμή πολεμική κατά του « λατινικού πνεύματος » πού συναντάμε στο έργο Σταθμοί , αλλά για μία περισσότερο επίβουλη πολεμική , ολοκληρωτικού χαρακτήρα .Ο Φλωρόφσκυ υποβίβασε το Ευαγγέλιο σε μία συγκεκριμένη πολιτισμική έκφραση της αλήθειας του Χριστού – θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε Βυζαντινισμό 119 – η οποία κατόπιν εξαφανίζει όλες τις άλλες ενσαρκώσεις της πραγματικότητας αυτής , καθώς δεν ανέχεται οποιαδήποτε άλλη ως κατάλληλο κήρυκα του Ευαγγελίου , πέρα από τη συγκεκριμένη ελληνική φωνή 120.
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΕΔΩΣΕ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ , ΤΟ ΟΛΟΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΠΡΟΣΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΔΙΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΥΡΙΟ . ΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΕΙΝΑΙ Η ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΠΑΥΛΟΥ Η ΟΠΟΙΑ ΘΑ ΑΝΤΙΠΑΡΑΤΙΘΕΤΑΙ ΑΙΩΝΙΩΣ ΣΤΗ ΚΑΤΑΠΤΥΣΤΗ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΚΗ ΣΤΡΟΦΗ ΠΟΥ ΕΓΚΑΙΝΙΑΣΕ Ο ΡΑΝΕΡ.
Σημειώσεις
96. Αναθεωρημένη έκδοση του «Quest for Christian Unity: The Challenge of Disunity» (1955), GFPrin., Bx. 3. F. 11, σσ. 26-7.
97. R, σσ. 33-35, 26-27.
98. Αναθεωρημένη εκδοχή. “In Ligno Crucis”, σ. 3 και μη αναθεωρημένη εκδοχή τού “In Ligno Crucis: The Patristic Doctrine of the Atonement” (1948), GFPrin., Bx. 2. F. 1, σ. 4.
99. Ibid, σ. 6.
100. Βλ. BULGAKOV, «Dogma and Dogmatic Theology» [1937], trans. Peter Bouteneff, Tradition Alive, ed. Michael Plekon (Lanham, MD: Sheed & Ward, 2003), σσ. 67-80. [Dogmat i dogmatica in Zhivoe Predanie: Pravoslavie v sovremennosti (Paris: YMCA, 1937), σσ. 9-24. (Pravoslavnaia mysl v. 3)].
101. FLOROVSKY, «The Eastern Orthodox Church and the Ecumenical Movement» [=OCEM], Theology Today, Vol. 7 no. 1 (April, 1950), σσ. 68-79, έδω. 75.
102. “Patristics”, σ. 231.
103. OCEM, p. 72.
104. BULGAKOV, “Dogma”, σσ. 70-71; H παρατήρηση τού Bulgakov, περί «ραβινικής» προσέγγισης των Πατέρων ίσως αποτελεί ένα σιωπηρό κτύπημα απέναντι στον Φλωρόφσκυ, καθώς μία παρόμοια άποψη είχε διατυπωθεί από τον Vladimir N. Ili’n (1891-1974), φιλόσοφο καί μουσικοσυνθέτη, όταν μερικά χρόνια νωρίτερα παρουσίαζε κριτικά το άρθρο του Φλωρόφσκυ: «On the Death on the Cross», το οποίο δημοσιεύθηκε ως μέρος ενός συλλογικού τόμου που εκδόθηκε από τον Άγιο Σέργιο, μία μελέτη πού χαρακτηριζόταν από το ογκώδες πατερικό υλικό και τις παραπομπές σε πατερικές αυθεντίες (FLOROVSKY, “O smerti krestnoi”, Pravoslavnaia mysl, No. 2 (1930), σσ. 148-187) :
« Η εξαίρετη μελέτη τού Καθ. Γ. Φλωρόφσκυ είναι αφιερωμένη στην πατερική διδασκαλία για τον σταυρικό θάνατο. Ένας ιδιαίτερα πολυμαθής και ταλαντούχος συγγραφέας , πού κάποιος θα μπορούσε να πει ότι φόρεσε τον μανδύα της πατερικής γραμματείας, και την χρησιμοποίησε κατά κόρον χωρίς να προσφέρει κάτι δικό του. Ωστόσο, η σκέψη του Φλωρόφσκυ φαίνεται ότι αισθάνεται άνετα με αυτή την πανοπλία. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι καθ’ ομοίωσιν των αρχαίων ταλμουδιστών, ο συγγραφέας οικοδόμησε γύρω από το ευαγγελικό αυτό θέμα ένα γιγάντιο υπερασπιστικό τείχος , χρησιμοποιώντας την πατερική γραμματεία . Είναι περίεργο ότι μία τέτοια ενδιαφέρουσα μελέτη κέρδισε τα συγχαρητήρια λόγω ( και όχι ανεξάρτητα αλλά κυρίως γι’ αυτό ) του αποκλειστικά αρνητικού στόχου του την μέγιστη δυνατή εξάλειψη της γνώσης.
Αλλά – ο βασιλιάς πέθανε , ζήτω ο βασιλιάς – τόσο η μεγάλη ευρυμάθεια όσο και αυστηρή ορθοδοξία [ortodoksalnost] του συγγραφέα αφυπνίζει το μυαλό μας προς την κατεύθυνση της ανάπτυξης μίας ορθόδοξης γνώσης • Κάθε γραμμή του κειμένου είναι ένα κάλεσμα για αφύπνιση, τόσο πλούσιο είναι το περιεχομενό του. Αυτό είναι ένα από τα κύρια οφέλη της μελέτης αυτής » (Review of Pravoslavnaia Mysl-Trudy Pravoslavnago Bogoslovskago Instituta v Parizhe), II (Paris: St Sergius Institute, 1930), Put, No. 30 (October, 1931), σσ. 86-89, εδώ 89; Βλ. εδώ WILLIAMS, The Theology of Vladimir Nikolaievich Lossky, σσ. 282-283).
105. “The Legacy and the Task of Orthodox Theology”, Anglican Theological Review, Vol. 31 no. 2 (April, 1949), σσ. 65-71, εδώ 66-67, [ελληνική μετάφραση, Ζ. Πλιάκου στο Θεολογία τχ. 4,τόμος 81 (2010) σσ. 21-29].
106. OCEM, σ. 72.
107. “Legacy”, σ. 67.
108. OCEM, σ. 72.
109. “Legacy”, σ. 68.
110. “The Christological Dogma and Its Terminology” in Does Chalcedon Divide or Unite?, Eds. Paulos Gregorios et al. (Geneva: WCC, [1968] 1981), σσ. 121-126, έδώ σσ. 123-124.
111. OCEM, σσ. 72-73
112. Λ.χ. Review of VLADIMIR LOSSKY, The Mystical Theology of the Eastern Church (London, 1957), The Journal of Religion, Vol. 38 no. 3 (July, 1958), σσ. 207-208 καί Review of The Eastern Churches and Catholic Unity (NY, 1963), Journal of Ecumenical Studies, Vol. 1 no. 1 (Winter, 1964), σσ. 117-118.
113. Πρόκειται για Άγγλους θεολόγους και συγγραφείς του 17ου αιώνα, την εποχή των βασιλέων της Αγγλίας Καρόλου Α’ (1625-1649) και Καρόλου Β’ (1660-1685), γι’ αυτό και αποκαλούνται Καρολίγγειοι, οι οποίοι είχαν μεγάλοι επιρροή όχι μόνο στην εποχή τους, αλλά και στη μετέπειτα αγγλικανική Εκκλησία, ώστε ο 17ος αί. θεωρήθηκε ο «χρυσός αιώνας» τής αγγλικανικής διανόησης. (Σ.τ.μ.)
114. Αναθ. εκδοχή του Προλόγου του “In Ligno Crucis”, σ. 2. Οι «Τρακταριανοί» αποτελούσαν μέλη του «κινήματος της Οξφόρδης», κατά το πρώτο μισό του 19ου αι., και απαίτησαν την επιστροφή της αγγλικανικής Εκκλησίας στις παλαιές ξεχασμένες παραδόσεις της Εκκλησίας, φθάνοντας ως το σημείο να θεωρήσουν τον Αγγλικανισμό ως απλό παρακλάδι της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. (Σ.τ.μ.)
115. “Quest for Christian Unity”, σ. 29.
116. Όπ.π., σ. 29; Αντιπαράβαλλε μέ το Review of L.A. Zander, Vision and Action (London, 1952), St. Vladimir’s Seminary Quarterly, Vol. 1 no. 2 (Winter, 1953), σσ. 28-34 έδω σσ. 32-33.
118. “Confessional Loyalty in the Ecumenical Movement” στο Intercommunion, Eds. Donald Baillie and John Marsh (New York, NY: Harper and Brothers Pub., 1952), σσ. 196-205, εδώ σ. 204; Αν και ο Φλωρόφσκυ πίστευε ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία είναι (και όχι απλώς, υποτονικά, υπάρχει στην) η Εκκλησία, δεν θεωρούσε ότι μονάχα οι ορθόδοξοι ήταν χριστιανοί. Υποστήριξε, [στο περίφημο κείμενό του τού 1933 «The Limits of the Church» (Church Quarterly Review, Vol. 117, No. 233 (October 1933), σσ. 117-131 και βλ. “The Doctrine of the Church and the Ecumenical Movement”, The Ecumenical Review, 2.2 (Winter 1950), σσ. 152-161), το οποίο καθαυτο εξαρτάται από ένα παλαιότερο λιγότερο γνωστό κείμενο του BULGAKOV, “Ocherki ucheniia o tserkvi. (III). Tserkov’i Inoslavie”, Put, 4 (June-July 1926), σσ. 3-26. Συνοπτική αγγλική μετάφραση: “Outlines of the Teaching about the Church – The Church and Non-Orthodoxy”, American Church Monthly, 30. 6 (1931), σσ. 411-423 και 31. 1 (1932), σσ. 13-26)], ότι οι μεμονωμένοι χριστιανοί στα διάφορα σχισματικά σώματα υφίσταντο έκτος των κανονικών αλλά εντός των πνευματικών ορίων της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Η κατάσταση ορισμένων ετεροδόξων που θεωρούνται ως οιωνεί μέλη της Ορθόδοξης Εκκλησίας γίνεται αντιληπτή επί τη βάσει αυτών των στοιχείων, δηλαδή το κήρυγμα του λόγου τού Θεού και την αληθινή αφοσίωση ως ορθή πίστη. Πρίν απ’ όλα και στο σημείο αυτό, ο Φλωρόφσκυ υιοθετεί τον ιερό Αυγουστίνο , οι ετερόδοξοι θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι χριστιανοί επί τη βάσει της « νομιμότητας » του βαπτίσματός τους στην Αγία Τριάδα , τού οποίου την χάρη και την εκκλησιακότητα , έστω κι αν στερείται πλήρους αποτελεσματικότητας έξω από τα κανονικά όρια της Εκκλησίας , η κυρίαρχη παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας την αναγνωρίζει υποδεχόμενη τους ετερόδοξους πιστούς όχι μετά από « νέο βάπτισμα », αλλά με το μυστήριο της εξομολόγησης ή του Χρίσματος. (βλ. WILL COHEN, “Sacraments and the Visible Unity of the Church”, Ecclesiology, 4.1 (2007), σσ. 68-87).
119. Για τον κίνδυνο αυτό στο έργο του Φλωρόφσκυ βλ. MEYENDORFF, Predislovie στο P, σ. viii καί (ο οποίος παραθέτει τον Meyendorff) HILARION ALFEYEV, “The Patristic Heritage and Modernity”, The Ecumenical Review, 54.1 (Ja-Ap 2002), σσ. 91-111, εδώ 99.
120. Προς την αντίθετη βλ.: MATTHEW BAKER, Neo-Patristic Synthesis: An Examination of a Key Hermeneutical Paradigm in the Thought of Georges V. Florovsky, ThM. Thesis, Holy Cross Greek Orthodox School of Theology (Brookline, MA), 2010, κεφάλαιο 4, και πιο πρόσφατα, απαντώντας με άμεσο τρόπο στη δική μας ανάγνωση βλ. «Neopatristic Synthesis and Ecumenism: Towards the ‘Reintegration’ of Christian Tradition», στο Andrii Krawchuk and Thomas Bremer, ed., Eastern Christianity in Encounter (NY: Palgrave-MacMillan, 2013, υπό έκδοση).
2,2 ΛΟΓΟΣ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ – ΤΩΝ ΥΣΤΕΡΩΝ Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ
ΠΕΡΙ ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ
1. Στο να κατηγορεί τόσο υπερβολικά ο φιλόσοφος αυτός αυτούς που δεν εκτιμούν και πολύ την ωφέλεια από την έξω παιδεία έναντι της προσφερόμενης από το Ευαγγέλιο σ’ αυτούς που ζουν σύμφωνα με αυτό και της ελπιζόμενης σύμφωνα με τις αψευδείς επαγγελίες, ώστε να δίνει τις εναντίον τους κατηγορίες με μακρά συγγράμματα, θα μπορούσε να πει κανείς ότι υποκινήθηκε από τον έρωτα της παιδείας και την υπερβολική διάθεση προς τη γνώση (τό εἰδέναι). Γιατί μόνον εκείνοι εκτιμούν τις εντολές του Χριστού και προτρέπουν όλους προς αυτές μόνον, σαν να πραγματοποιούν μόνες αυτές την προς τον Θεό αφομοίωση και να τελειοποιούν και να καθιστούν θεουργό την ανθρώπινη ψυχή, τους λόγους όμως και τη φιλοσοφία των λόγων δεν την τοποθετούν πολύ ψηλότερα από τα γήινα, και, σύμφωνα με τον Παύλο, την ονομάζουν σαρκική και σοφία του κόσμου αυτού, ενώ τους Έλληνες προστάτες αυτής, επειδή χρησιμοποίησαν εναντίον του Θεού το διδασκαλείο της κτίσεως που δόθηκε από τον Θεό, τους αναδεικνύουν αποτρόπαιους και άσοφους σοφούς.
Φαίνεται λοιπόν ότι ο φιλόσοφος ενοχλήθηκε εξ αιτίας των παιδικών, καθόσον δεν αξιώθηκαν και αυτοί της μέγιστης τιμής, και μάλιστα εκείνης της οποίας επρόκειτο να είναι και αυτός κοινωνός και για την οποία έγινε επώνυμος της φιλοσοφίας, πράγμα το οποίο είναι το μόνο φανερό έπαθλο που το αποκτούσαν με την ισόβια σπουδή. Ποιος τρόπος όμως διεγείρει εναντίον της λογικής, ή καλύτερα της πνευματικής μας λατρείας, δηλαδή της προσευχής και εκείνων που τιμούν αυτήν πάνω από όλα και είναι αφοσιωμένοι σ’ αυτήν ισόβια με ησυχία και με την πείρα δίνουν χέρι βοήθειας στους αρχάριους στην αγγελική και υπερκόσμια λειτουργία ;
Ποιος αντιλέγει προς εκείνους που προτίμησαν να σιωπούν ; Ποιος φθονεί εκείνους που δεν επιθυμούν καθόλου να τιμώνται ; Ποιος καυχιέται ότι νίκησε αυτούς που κάθονται μακριά από το στάδιο ; Και στην πραγματεία βέβαια εκείνη, στους αγώνες που έγιναν από αυτόν υπέρ της φιλοσοφίας, ήταν φανερό ότι καταφερόταν εναντίον των μοναχών ο μοναχός και φιλόσοφος (ο Βαρλαάμ), αλλά ενώ ακόμα ζούσαν, σ’ αυτήν εδώ όμως την πραγματεία, παρεμβάλλοντας μεταξύ των λόγων με σαφήνεια τα λόγια των πατέρων που μετοίκισαν στους ουρανούς προς ανατροπή αυτών, δεν ενεργεί μικρόν αγώνα, και δεν γνωρίζω τι έπαθε και το κάνει αυτό.
2. Περισσότερο όμως απ’ όλα κατευθύνει τη δύναμη του λόγου ασυγκράτητα εναντίον όσων έχουν γραφεί από τον όσιο και ομολογητή Νικηφόρο περί προσευχής, τον Νικηφόρο ο οποίος ομολόγησε την καλή ομολογία και εξ αιτίας αυτής καταδικάσθηκε σε εξορία από τον πρώτο βασιλέα του οίκου των Παλαιολόγων, ο οποίος ασπάσθηκε το λατινικό φρόνημα , τον Νικηφόρο , ο οποίος ήταν ιταλός κατά το γένος , αλλά, αφού καταδίκασε την κακοδοξία των ομογενών του, προσχώρησε στην δική μας ορθόδοξη Εκκλησία, και μαζί με τα πατροπαράδοτα αρνείται και τα πατρικά και θεωρεί αγαπητότερη τη δική μας από την δική του γη εξ αιτίας «του λόγου της αλήθειας που διδάσκεται ορθά » από εμάς. Και όταν έφθασε σ’ αυτήν, εκλέγει τον ακριβέστερο τρόπο ζωής, δηλαδή τον μοναχικό , και τόπο προς κατοικία τον επώνυμο της αγιωσύνης ( ο τόπος αυτός είναι ο Άθως , η εστία της αρετής ), εκδηλωνοντας την προθυμία να διαμένει στο μεθόριο μεταξύ του κόσμου και των υπερκόσμιων.
Εδώ κατά πρώτον απέδειξε ότι γνώριζε καλώς να άρχεται, δείχνοντας υποταγή στους διακεκριμένους Πατέρες· και αφού έδωσε σε εκείνους επί μακρόν χρόνο την πείρα της ταπεινώσεώς του, λαμβάνει από εκείνους ως αντάλλαγμα την πείρα της τέχνης των τεχνών, δηλαδή της ησυχίας, και γίνεται αρχηγός των αγωνιζομένων στον κατά διάνοια κόσμο προς τα πνεύματα της πονηρίας , για τους οποίους συνέταξε και συλλογή πατερικών διδασκαλιών, που προγυμνάζει για τους αγώνες , που καθορίζει τους τρόπους των αγώνω ν, που δείχνει από πριν τα έπαθλα και περιγράφει τα στεφάνια για τη νίκη · έπειτα , μαζί με αυτά , επειδή έβλεπε πολλούς από τους αρχάριους να μη μπορούν να συγκρατήσουν ούτε μέτρια την αστάθεια του νού , πρότεινε και τρόπο , με τον οποίο θα ήταν δυνατόν να περιοριστεί μέτρια το πολυπόρευτο και φαντασιώδες του νου.
3. Εναντίον αυτού λοιπόν του Νικηφόρου εξαπέλυσε, σαν φωτιά κατά κάποιο τρόπο , ο φιλόσοφος αυτός ( ο Βαρλαάμ) την φαντασιόπληκτη πολύνοιά του, χρησιμοποιώντας το εμπόδιο σαν καυστική ύλη , χωρίς να σέβεται τη μακάρια εκείνη ομολογία και την εξ αιτίας αυτής εξορία, χωρίς να σέβεται εκείνους που τον συναναστρέφονταν κατά την εξορία και έχουν εκπαιδευθεί από εκείνον τα θεία , οι οποίοι αποδείχθηκαν άλας της γη ς , και φως του κόσμου και λαμπρότατοι από τους φωστήρες στην Εκκλησία , « έχοντας μέσα τους τον Λόγο της ζωής » ( εννοώ εκείνον τον Θεόληπτο, ο οποίος άστραψε στη Φιλαδέλφεια σαν φως πάνω στη λυχνία , τον Σελιώτη τον καθηγητή των μοναχών, τον Ηλία που ζει σχεδόν ισόδια στην ερημία όπως ο Ηλίας, και τους άλλους με τη βοήθεια των οποίων ο Θεός στόλισε και συγκρότησε την Εκκλησία του ).
Ούτε εξ αιτίας αυτών, και εκείνων που εκπαιδεύθηκαν από αυτούς και τηρούν την ίδια μέχρι τώρα ακόμη αγωγή, πείσθηκε να σταματήσει τις εναντίον του ανδρός μη αγαθές υποψίες , δηλαδή τους προσβλητικούς λόγους , ή τουλάχιστο να μη ατιμάζει με εκτενή συγγράμματα αυτόν τον οποίο οπωσδήποτε δεν θα μπορούσε να εγκωμιάσει επάξια . Αντίθετα το γεγονός ότι το σύγγραμμα συντάχθηκε από εκείνον με τρόπο απλοϊκό και απονήρευτο , αυτό τον κίνησε στην αντιλογία και από αυτό μπόρεσε να βρει τις λαβές.
Και λοιπόν, για να πούμε τώρα εκείνο το θεολογικό, « για εμάς σοφός δεν είναι ο σοφός με τους λόγους , ούτε εκείνος που έχει εύστροφη γλώσσα , αλλά ψυχή απαίδευτη , σαν τους τάφους εκείνους, οι οποίοι, ενώ από έξω είναι όλο ευπρέπεια , μέσα είναι γεμάτοι από τη σαπίλα των νεκρών και καλύπτουν πολλή δυσωδία , αλλ᾽ αυτός που επιβεβαιώνει το αξιόπιστο των λόγων με τη ζωή του και το ακαλλόπιστο των λόγων το εξωραίζει με τα έργα » . Αλλ᾽ όμως ο σοφός αυτός δεν μπόρεσε ούτε στα απλοϊκά εκείνα λόγια να επιτεθεί , χωρίς να τα διαστρέψει προηγουμένως , όπως θα αποδείξουμε με σαφήνεια σε λίγο.
4. Τώρα όμως , επειδή αυτός αρχίζοντας και τελειώνοντας διδάσκει ο ίδιος για νοερή προσευχή , θα εξετάσουμε και εμείς προκαταρκτικά τη διδασκαλία αυτού με συντομία· και αυτή είναι τέτοια , ώστε με τη χρηστολογία να εξαπατά πολλούς από τους άπειρους , κανένα όμως από εκείνους που δοκίμασαν την αληθινή προσευχή , έστω και μετρίως. Ας παρακολουθήσουμε λοιπόν τη διδασκαλία αυτού τόσο, όσο χρειάζεται για να δείξουμε την ασυμφωνία αυτής προς τους Πατέρες. Γιατί αρχίζει βέβαια από τα παραδεδεγμένα από τους Πατέρες , τελειώνει όμως στην εντελώς αντίθετη από εκείνους οδό .
Αρχίζοντας δηλαδή λέγει ότι εκείνος που δείχνει επιμέλεια για την προσευχή πρέπει να παρέχει ηρεμία στις αισθήσεις, και με αυτό , αφού εξηπάτησε τον ακροατή , ότι δήθεν λέγει πράγματα σύμφωνα με τους Πατέρες , έπειτα από αυτό συμπεραίνει ότι πρέπει να νεκρώσουμε τελείως το παθητικό της ψυχής , ώστε να μη ενεργεί σύμφωνα με τις δυνάμεις του ούτε σύμφωνα με οποιαδήποτε κοινή ενέργεια ψυχής και σώματος · « γιατί », λέγει , « κάθε μια από αυτές γίνεται εμπόδιο στην προσευχή , και μάλιστα εφόσον κατά κάποιο τρόπο μετέχει βίας και προκαλεί ηδονή και πόνο , και κυρίως στην παχύτατη και αλογότατη αφή των αισθήσεων ».
Επομένως θα μπορούσε να πει κανείς προς αυτόν που διδάσκει αυτά, ότι εκείνος που καταγίνεται με τη νοερή προσευχή δεν πρέπει ούτε να νηστεύει , ούτε να αγρυπνεί , ούτε να κάνει γονυκλισίες , ούτε να κοιμάται καταγής , ούτε να στέκεται όρθιος επίμονα, ούτε να κάμνει ο,τιδήποτε τέτοιο · γιατί όλα αυτά αναγκάζουν την αφή να ενεργεί με πόνο και, όπως θα έλεγες εσύ , προξενεί ενόχληση στην προσευχόμενη ψυχή , ενώ πρέπει να εξασφαλίζει για τον εαυτό της από παντού το ανενόχλητο . « Γιατί θα ήταν τερατώδες », λέγει πάλι , « εάν την όραση και την ακοή , τις αϋλότερες από τις αισθήσεις και απαθέστερες και λογικότερες, τις περιφρονούμε κατά τις προσευχές , ενώ την παχύτερη και την περισσότερο από όλες αλογότερη αφή την αποδεχόμαστε και θεωρούμε ότι οι ενέργειές της βοηθούν στις προσευχές ».
Και αυτό , επειδή δεν αντιλήφθηκε, αν και φιλόσοφος , τη διαφορά που υπάρχει στις αισθήσεις , πόσο διαφορετικά δηλαδή χρησιμοποιούν αυτές πάντοτε τη σωματοειδή δύναμη μέσα τους, και δεν κινούνται όλες μόνο με τα κίνητρα που δέχονται αυτές από έξω . Σε εμάς όμως, θέλοντας να εξηγήσουμε τα όσα συμβαίνουν στις ένυλες αισθήσεις από την άυλη προσευχή, χρειάζεται και η τελειότατη διάθεση κατ’ αυτήν και η προσπάθεια να αποβλέπουν προς ένα πράγμα, προς αυτό μόνον · αλλά « εκείνος που δίνει προσευχή στους προσευχομένους », ας δώσει και σ’ αυτούς που μιλούν γι’ αυτά τα θέματα λόγο σύμμετρο με την παρούσα πρόθεση .
5. Όσες λοιπόν αισθήσεις κινούνται από τις εξωτερικές ενέργειες , αυτές κατ’ ανάγκη ηρεμούν όταν στρεφόμαστε προς τα εσωτερικά. Ποια ανάγκη όμως υπάρχει να ηρεμούν όσες εναρμονίζονται με τις διαθέσεις της ψυχής , και μάλιστα τις αγαθές ; Ποιο νόημα θα είχε να αφήσει αυτές μόνος του αυτός που στρέφεται στον εαυτό του ; Για ποιο λόγο πρέπει να ζητούμε να τις αφήνει , αφού δεν προβάλλουν καμμιά αντίσταση , αλλά και συμβάλλουν πάρα πολύ στην ψυχική διάθεση ; Γιατί αυτό το συζυγικό σώμα έχει συζευχθεί με μας, η καλύτερα έχει υποζευχθεί, για να καταστεί ως συνεργό · επομένως, όταν αφηνιάζει , πρέπει να το συγκρατούμε , όταν όμως βαδίζει όπως πρέπει , θα του το επιτρέπουμε .
Η ακοή βέβαια και η όραση είναι πιο καθαρές και πιο λογικές από την αφή, αλλά δεν μπορεί καθόλου ν’ αντιληφθεί κανείς τίποτε από αυτά, ούτε θα νιώσει πόνο από αυτό, αν δεν προσπέσει από έξω το ορατό και ακουστό, τα οποία είναι δυσκολοάκουστα και δυσκολοθέατα. Το σώμα όμως υποφέρει πολύ κατά την αφή, όταν ασκούμε νηστεία και δεν προσφέρουμε σ’ αυτό τροφή από έξω.Γι' αυτό αυτοί που συγκεντρώνουν τον εαυτό τους προς τα εσωτερικά από τα εξωτερικά πράγματα , τις αισθήσεις που δεν ενεργούν , εφ' όσον δεν είναι παρόντα τα εξωτερικά , τις καταπαύουν από την ενέργεια ως προς αυτά , εφ' όσον μένουν μέσα ·τις αισθήσεις όμως που ενεργούν και όταν απουσιάζουν τα εξωτερικά , πως θα τις κάνουν να αργούν , και μάλιστα όταν αυτές συμβάλλουν και προς τον επιδιωκόμενο σκοπό ;
Ότι όμως αυτή η οδυνηρή αίσθηση κατά την αφή ωφελεί πάρα πολύ αυτούς που προσεύχονται νοερά , το γνωρίζουν όλοι όσοι επιδόθηκαν έστω και μέτρια στον σχετικό μ’ αυτήν αγώνα , και δεν χρειάζονται λόγους αυτοί , εφόσον το γνώρισαν με την πείρα , οι οποίοι μάλιστα δεν παραδέχονται αυτούς που επιδιώκουν όλα αυτά με το λόγο μόνο , λέγοντας ότι αυτή είναι η γνώση που δημιουργεί έπαρση .
6. Αλλ’ όμως αν εκείνοι που προσεύχονται αληθινά νοερά πρέπει να είναι αδιάφοροι και να έχουν αποτινάξει τη σχέση προς τα πραγματα που μεσολαβούν , γιατί έτσι θα μπορούσαν να επιτύχουν καθαρή και χωρίς ενοχλήσεις προσευχή , αυτοί που δεν έφθασαν ακόμη στον βαθμό αυτόν, επείγονται όμως προς αυτό, πρέπει να υπερπηδούν την ηδυπάθεια, και να έχουν απαλλαχθεί τελείως από την εμπάθεια ( γιατί πρέπει να νεκρώσουν το αμαρτητικό του σώματος , δηλαδή να έχουν απαλλαχθεί από την εμπάθεια , και να έχουν ισχυρότερο τον λογισμό από τα πονηρά παθημάτα που κινούνται μέσα στον κόσμο της διάνοιας , δηλαδή να ξεπερνούν την ηδυπάθεια ) · αν αυτά έχουν έτσι , όπως βέβαια και έχουν, και εφόσον επικρατεί η εμπάθεια, δεν θα μπορούσαμε να γευθούμε νοερή προσευχή ούτε με την άκρη των χειλιών μας , όπως λέγει ο λόγος , οπωσδήποτε χρειαζόμαστε τον πόνο κατά την αφή που προξενείται με τη νηστεία και αγρυπνία και τα παρόμοια, όταν καταγινόμαστε με την προσευχή .
Γιατί μόνο με αυτήν το αμαρτητικό του σώματος νεκρώνεται και οι λογισμοί που κινούν τα κτηνώδη πάθη καθίστανται μετριώτεροι και ασθενέστεροι· και όχι μόνον αυτό , αλλά αυτό φέρει αρχικά την ιερή κατάνυξη , με την οποία απαλείφει και τους ανίερους μολυσμούς που έχουν δημιουργηθεί προηγουμένως και καθιστά τον Θεό σπλαχνικό περισσότερο από κάθε άλλο και ευήκοο προς την παράκληση . Γιατί , σύμφωνα με τον Δαβίδ , « καρδιά συντριμμένη δεν την περιφρονεί (οὐκ ἐξουδενώσει ) ο Θεός » , και σύμφωνα με τον θεολόγο Γρηγόριο , « με τίποτε άλλο δεν θεραπεύεται ( αναπαύεται ) ο Θεός τόσο , όσο με την κακοπάθεια » . Γι' αυτό και ο Κύριος δίδαξε στα ευαγγέλια , ότι έχει σπουδαία αποτελέσματα η προσευχή που συνδυάζεται με τη νηστεία .
7. Αναλγησία λοιπόν είναι αυτό που καταργεί την προσευχή , την οποία οι Πατέρες ονομάζουν πώρωση, αλλ᾽ όχι ο πόνος της αφής, όπως φιλοσόφησε πρώτος αυτός ( ο Βαρλαάμ ) με άπρακτα λόγια εναντίον αυτών που τον γνωρίζουν με έργα. Γι’ αυτό μερικοί από τους Πατέρες χαρακτήριζαν τη νηστεία κατά κάποιο τρόπο ουσία της προσευχής · γιατί λέγουν· « πρώτη ύλη της προσευχής είναι η πείνα ». Άλλοι πάλι ονόμασαν αυτήν ποιοτητα αυτής , γιατί γνωρίζουν ότι η χωρίς κατάνυξη προσευχή δεν έχει ποιότητα (αξία ).
Τι εννοεί όμως εκείνος που λέγει , « δίψα και αγρυπνία θλίβουν την καρδιά , και όταν θλίβεται η καρδιά , εκπηδούν δάκρυα » , και επίσης , « η προσευχή είναι μητέρα και θυγατέρα των δακρύων » ;Είδες πως ο πόνος αυτός κατά την αφή , όχι μόνον δεν γίνεται εμπόδιο στην προσευχή , αλλά και την υποβοηθεί εξαιρετικά ; Και τι είναι αυτά τα δάκρυα, των οποίων η προσευχή είναι θυγατέρα και μητέρα ; Δεν είναι από τη φύση τους οδυνηρά και πικρά και δηκτικά σ’ αυτούς που μόλις γεύθηκαν το μακάριο πένθος , ενώ σ’ αυτούς που απόλαυσαν αυτό μεταβάλλονται σε γλυκά και ανώδυνα ; Βλέπεις λοιπόν πως δεν καταστρέφουν την προσευχή , ή καλύτερα πως και τη γεννούν και γεννώνται από αυτήν τα ενεργούμενα σωματικά , τα οποία και γλυκαίνουν κατ’ αίσθηση και προκαλούν πόνο ; Και πως τα χαρίζει ο Θεός , σύμφωνα προς εκείνον ( τον Μάρκο τον ερημίτη ) που λέγει , « αν απέκτησες δάκρυ στην προσευχή σου , ο Θεός άγγισε τους οφθαλμούς της καρδιάς σου και ανέβλεψες νοερώς » ;
(Συνεχίζεται)
ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΔΟΥΜΕ ΕΥΚΟΛΑ ΠΛΕΟΝ , ΜΕ ΤΗΝ ΒΟΗΘΕΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ , ΤΗΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΠΑΤΕΡΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ . ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΑΠΟΓΟΝΟΙ ΤΟΥ ΒΑΡΛΑΑΜ ΟΙ ΟΠΟΙΟΙ ΑΦΟΥ ΥΙΟΘΕΤΗΣΑΝ ΤΗΝ ΝΕΑ “ΠΕΤΡΙΚΗ” ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΠΕΤΡΑΡΧΗ , ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗ ΑΤΟΜΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΒΟΥΛΗΣΗ ΓΙΑ ΔΥΝΑΜΗ ΤΟΥ ΑΛΗΘΙΝΟΥ ΕΓΩ ΤΟΥ ΦΙΧΤΕ , ΕΠΙΣΤΡΕΦΟΥΝ ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ ΤΟΥ ΑΛΑΘΗΤΟΥ ΛΑΘΟΥΣ ΓΙΑ ΝΑ ΠΑΝΕΥΑΓΓΕΛΙΣΟΥΝ ΜΕ ΤΗΝ ΝΕΑ ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ , ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΝΑ ΚΑΤΑΣΤΗΣΟΥΝ ΕΥΘΕΙΑΣ ΤΑΣ ΟΔΟΥΣ ΤΟΥ ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟΥ . ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΛΑΘΕΨΟΥΜΕ ΠΛΕΟΝ ΑΚΟΥΓΟΝΤΑΣ ΤΑ ΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΣΤΑΜΟΥΛΗ , ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΑΡΑ , ΤΟΥ ΛΟΥΔΟΒΙΚΟΥ, ΤΟΥ ΖΗΖΙΟΥΛΑ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΥΜΜΟΡΙΑΣ ΤΟΥΣ , ΣΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΟΤΙ ΠΡΟΔΟΣΑΝ ΤΗΝ ΠΙΣΤΗ ΣΤΟΝ ΚΥΡΙΟ ΑΚΟΛΟΥΘΩΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΗΤΤΗΜΕΝΟΥΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΕΝΩΤΙΚΟΥΣ ΚΑΙ ΟΤΙ ΒΡΗΚΑΝ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟ ΣΤΗΝ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΕΛΠΙΖΟΝΤΑΣ ΝΑ ΚΟΡΟΙΔΕΨΟΥΝ ΤΟΝ ΚΥΡΙΟ . ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΔΟΥΜΕ ΕΥΚΟΛΑ ΟΜΩΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΖΗΛΩΤΩΝ ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΩΝ , ΟΙ ΟΠΟΙΟΙ ΠΑΓΙΔΕΥΤΗΚΑΝ ΚΑΙ ΦΥΛΑΚΙΣΤΗΚΑΝ ΣΤΟΝ ΝΟΜΟ ΤΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ : Ο ΛΟΓΟΣ ΓΕΝΝΑ ΑΝΤΙΛΟΓΟ Ο ΟΠΟΙΟΣ ΣΕ ΠΛΗΡΗ ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΨΕΥΔΟΣ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΤΟΥ ΚΑΚΟΥ , ΓΕΝΝΑ ΤΟ ΜΑΚΑΒΡΙΟ ΜΗΔΕΝ ΤΟΥ ΚΑΙΡΟΥ ΜΑΣ .
ΑΠΟ ΤΟΝ ΒΙΟ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ _𝞞 𝞐𝞒𝞘𝞞𝞢 𝞢𝞟𝞤𝞠𝞘𝞓𝞨𝞜 𝞙𝞐𝞘 𝞣𝞐 𝞓𝞤𝞞 𝞐𝞚𝞞𝞒𝞐 :
Νίκαια Βιθυνίας, 325 μ.Χ. Η απειλή της αίρεσης του Αρειανισμού ταλαιπωρεί την Ορθοδοξία. Οι αιρετικοί ισχυρίζονται ότι ο Κύριος Ιησούς Χριστός ήταν κτίσμα, και όχι ο προαιώνιος, ο ίδιος Υιός και Λόγος του Θεού Πατρός. Το θέμα σοβαρό και επικίνδυνο. Ο αυτοκράτωρ αποφασίζει να συγκαλέσει Σύνοδο, την Α΄ Οικουμενική Σύνοδο. 318 θεοφόροι Πατέρες συμμετέχουν, μεταξύ των οποίων ο άγιος Σπυρίδων, επίσκοπος Τριμυθούντος, ο άγιος Νικόλαος, επίσκοπος Μύρων, ο τότε ιεροδιάκονος και μετέπειτα Πατριάρχης Αλεξανδρείας Μέγας Αθανάσιος κ.ά.
◊◊◊
–Παιδί μου, έλαβα γράμμα από τον βασιλέα μας, να πάμε στην Νίκαια για να πολεμήσουμε την αίρεση του Αρείου, είπε ο άγιος Σπυρίδων στον διάκο του Τριφύλλιο.
–Μα, το προχωρημένο της ηλικίας σας και η απόσταση εκατοντάδων χιλιομέτρων για να φθάσουμε εκεί… Θα αντέξετε;
–Πρέπει, παιδί μου. Το πρωί ετοίμασε τα δύο άλογα και ας πάμε στον Βασιλέα!
Όταν έμαθαν οι Αρειανοί ότι θα έρθει στη Σύνοδο ο άγιος Σπυρίδων, ταράχθηκαν. Σκέφθηκαν πώς να ματαιώσουν το ταξίδι του. Αποφάσισαν λοιπόν να μπουν τη νύχτα στο στάβλο και να σκοτώσουν τα δύο άλογα… Ήταν δύο ώρες πριν ξημερώσει.
–Πάτερ, αλίμονό μας, σκότωσαν τ’ άλογά μας, είπε ο διάκος Τριφύλλιος μπαίνοντας στο στάβλο.
Ο Γέροντας επίσκοπος αντιλήφθηκε αμέσως πως τούτο ήταν έργο των αρειανών, για να τους εμποδίσουν να πάνε στη Σύνοδο.
–Πήγαινε και βάλε το κεφάλι των αλόγων στη θέση του σώματός τους και έρχομαι κι εγώ, είπε στον υποτακτικό του.
Όμως, τι τραγικό! Στο ημίφως του στάβλου ο Τριφύλλιος υπάκουσε μεν στο Γέροντά του, αλλά εφάρμοσε το άσπρο κεφάλι στο μαύρο άλογο και το μαύρο κεφάλι στο άσπρο άλογο! Έτσι, όταν τον ρώτησε ο Άγιος αν έκανε όπως τον πρόσταξε και πήρε καταφατική απάντηση, είπε:
–Να είσαι δοξασμένος, Κύριε, Εσύ που έδωσες ζωή σε ολόκληρη την κτίση τώρα και στους αιώνες των αιώνων. Αμήν.
Αμέσως τα άλογα ζωντάνεψαν και κλωτσούσαν το ένα το άλλο. Τώρα μπορούσαν να τα ζέψουν με την άμαξα και να ξεκινήσουν. Βλέπεις, ο Άγιος δεν είχε δει ότι ο διάκος του είχε κάνει λάθος με τα χρώματα των κεφαλιών των αλόγων.
–Συγχώρα με, Γέροντα, έκαμα κάποιο λάθος! Έβαλα το κεφάλι του άσπρου αλόγου στο μαύρο άλογο και το αντίθετο, ομολόγησε με συστολή και φόβο. Αλλά έκπληκτος άκουσε τον Άγιο να τον καθησυχάζει.
–Άφησέ τα αυτά, παιδί μου, έτσι ήθελε ο Θεός! Ας ξεκινήσουμε με του Χριστού μας την ευλογία.
Μόλις οι Αρειανοί είδαν το μαύρο κεφάλι κολλημένο στο άσπρο άλογο και το άσπρο κεφάλι στο μαύρο άλογο, παραξενεύθηκαν και έλεγαν μεταξύ τους:
–Κοιτάξτε μπροστά σας τα άλογα που τους κόψατε τα κεφάλια! Πώς είναι ζωντανά; Αυτός ο Επίσκοπος τους έδωσε ζωή. Είναι μέγας θαυματουργός Άγιος! Τι θα γίνει άραγε σαν έρθει στη Σύνοδο;
Σημείωση:
Η παράδοση αυτή δεν καταγράφεται στους Συναξαριστές, αλλά στηρίζεται σε εικονογραφικές παραστάσεις που μαρτυρούνται από τον 16ο αι. και εξ. (βλ. Μπίθα Ιωάννας, Παρατηρήσεις στον εικονογραφικό κύκλο του Αγ. Σπυρίδωνα, Δελτίο ΧΑΕ 19, Περίοδος Δ΄, Αθήνα 1997, σ. 275). Επίσης εξιστορείται από τον Γέροντα Κλεόπα (βλ. Γέροντος Κλεόπα Ηλιέ, Θαύματα του Αγίου Σπυρίδωνος, Μετάφρ. Μοναχού Δαμασκηνού Γρηγοριάτη, 2010).
Οδοιπορούντες Αγίου Συμεών Του Νέου Θεολόγου 
